strona główna >

Punkty końcowe linii | Sygnalizacja | Sterowanie rozjazdami | Przejazdy kolejowe | Znaki tramwajowe | Łączność

Znaki tramwajowe

Znaki tramwajowe są nieodłącznie związane z funkcjonowaniem ruchu tramwajowego. Przez lata zestaw stosowanych znaków (tarcz) zmieniał się, dostosowywany do aktualnej rzeczywistości i ogólnokrajowych przepisów. Niestety, obecnie najstarsze dane dotyczące zestawień znaków tramwajowych, jakie udało się odszukać, pochodzą z lat sześćdziesiątych XX wieku - wiele pytań czeka więc jeszcze na wyjaśnienie...

Podstawowe wzory tarcz ustalone zostały w trakcie wieloletniej historii przedsiębiorstwa tramwajowego. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku wprowadzono znaki ogólnopolskie. Jest to zamysł całkowicie chybiony - każde przedsiębiorstwo w kraju wykorzystuje bowiem odrębny zestaw tarcz. Tak więc część znaków ogólnopolskich nie jest w ogóle wykorzystywana, inne zaś wciąż pozostają poza ministerialnym rozporządzeniem o znakach i sygnałach, choć są wykorzystywane i potrzebne.

  • D-9, AT-1 - Sygnalizacja świetlna ślizgowa

    Znak wskazuje początek kontaktu sygnalizacji ślizgowej. Istnieje co najmniej od lat czterdziestych XX wieku.
    Od 1984 roku znak ten oficjalnie posiada inne znaczenie - ostrzega o zbliżaniu się do miejsca, w którym ruch kierowany jest za pomocą trójbarwnej sygnalizacji świetlnej. W GOP pozostano jednak przy starym znaczeniu znaku, związanym z funkcjonowaniem sygnalizacji ślizgowej.

    Z biegiem lat zmienił się również wygląd znaku - obecnie tło jest białe:
    Wówczas też prawdopodobnie stare oznaczenie (D-9) zmieniono na ogólnopolskie (AT-1). Tak jak kiedyś, również dziś znak podwieszany jest na odciągach sieci trakcyjnej.

  • AT-2 - Sygnalizacja świetlna wzbudzana

    Znak wskazuje miejsce zawieszenia kontaktu sygnalizacji wzbudzanej - przekaźnikowej . Istnieje co najmniej od lat osiemdziesiątych XX wieku.

    Początkowo sygnalizacja przekaźnikowa oznaczana była tablicą "SP", której dokładny wygląd nie jest obecnie znany. Znak podwieszany jest na odciągach sieci trakcyjnej, często przy semaforze sygnalizacji.

  • AT-3 - Niebezpieczny zjazd

    Znak ostrzega o znacznym spadku podłużnym toru tramwajowego o wartości podanej na znaku. Istnieje co najmniej od lat osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to został wprowadzony rozporządzeniem ministerialnym do stosowania w całym kraju.
    Znak w GOPie niewykorzystywany.

  • AT-4 - Stromy podjazd

    Znak ostrzega o znacznym wzniesieniu toru tramwajowego, o wartości podanej na znaku. Istnieje co najmniej od lat osiemdziesiątych XX wieku.
    Wprowadzony rozporządzeniem ministra, w GOPie niewykorzystywany.

  • ex AT-5 - Ograniczona skrajnia dla tramwajów

    W ten sposób oznaczane są obiekty, które znajdują się zbyt blisko skrajni tramwaju. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych XX wieku.
    Początkowo znak nie miał własnego symbolu. Oznaczenie AT-5 wprowadzone zostało ogólnopolskim rozporządzeniem. Wówczas też zmieniono barwy znaku:
    Rozporządzeniem z 1999 roku znak został zlikwidowany, a co gorsza - oznaczenie AT-5 przypisano innemu. Usunięcie znaku było nieuzasadnione - brak skrajni oznaczany jest nadal w ten sam sposób. W Rudzie Chebzie zaś do dziś pasy namalowane są w starych barwach.

  • AT-5 - Ruch kolizyjny

    Tarcza ostrzega o zbliżaniu się do skrzyżowania z sygnalizacją świetlną, na którym skręcający motorniczy, opuszczając skrzyżowanie, jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa pozostałym uczestnikom ruchu. Znak wprowadzono w 1999 roku rozporządzeniem ministerialnym.
    Wprowadzenie tarczy było wysoce problematyczne - wykorzystano symbol, a co gorsza i obraz innego znaku. Tarcza do dziś nie jest wykorzystywana na terenie GOP.

  • D21, BT-1 - Ograniczenie szybkości

    Tarcza oznacza początek ograniczenia prędkości. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Wówczas oznaczał on początek ograniczenia szybkości do 5 km/h. Jeżeli wartość ograniczenia miała być inna, dołączano tarczę z wypisaną prędkością. Obecnie stosowany jest wzór ustalony rozporządzeniem z 1984 roku:
    Wówczas również zmieniono symbol tarczy na BT-1.

  • D22, BT-2 - Koniec ograniczenia szybkości

    Tarcza oznacza koniec ograniczenia prędkości. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Ustalony wówczas wzór stosowany jest również obecnie, głównie w przypadkach tymczasowego ograniczania prędkości. Od 1999 roku ten obraz znaku - szczególnie w porze wieczornej i nocnej - przypomina inną tarczę, wprowadzoną rozporządzeniem ministra. Co najmniej od lat osiemdziesiątych wprowadzono ogólnopolski znak odwołania ograniczenia prędkości.
    Wzór ten stosowany jest dopiero od kilku lat. Wcześniej znaki malowane były w następujący sposób:

    Obecnie znak można spotkać w GOP we wszystkich opisanych wersjach.

  • BT-3 - Blokada zwrotnicy

    Znak umieszczany jest przy czujniku blokady zwrotnicy. Wjazd na zwrotnicę jest zakazany, dopóki poprzedzający tramwaj nie minie czujnika. Obecny wygląd został wprowadzony w latach osiemdziesiątych:
    Prawdopodobnie znak ten był wykorzystywany jednak już wcześniej i miał nieco odmienny wzór:
  • D2 - Stop

    Tarcza nakazuje bezwględne zatrzymanie tramwaju w takim miejscu, w którym możliwe jest upewnienie się o możliwości bezpiecznego przejazdu przez miejsce niebezpieczne (przejazdy kolejowe, tunele na odcinkach jednotorowych itp.). Tarcza istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych XX wieku.
    Do dziś znak jest stosowany na całej sieci.

  • BT-4 - Stop - zwrotnica eksploatowana jednostronnie

    Oznacza zakaz wjazdu kierującego tramwajem na zwrotnicę bez zatrzymania się i upewnienia, że położenie iglic jest prawidłowe. Znak wprowadzony w 1993 roku ogólnopolskim rozporządzeniem.
    Znak ten nigdy nie był wykorzystywany w GOP.

  • D-15 - Ukres

    Znak umieszczany przy rozjeździe, wskazujący do którego miejsca można ustawiać wagony, aby nie nastąpiło starcie w czasie mijania.
    Na temat ukresów wspominały już pierwsze instrukcje dla tramwajów parowych. Nie napotkano jednak jak dotąd śladów - istnienia tego znaku na starych fotografiach. Nie udało się również ustalić wieku ukresów istniejących do dziś. Obecnie można je spotkać w zasadzie jedynie w Zabrzu.

  • D-16 - Zakaz mijania

    Znak umieszczany jest w miejscach o ograniczonej skrajni dwóch sąsiednich torów, bądź w miejscach szczególnie niebezpiecznych. Nakazuje ustąpienie pierwszeństwa tramwajowi z przeciwnego kierunku. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Obraz znaku w latach osiemdziesiątych został zmieniony:
    Od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych stosowany jest uproszczony wzór pierwotny:
    Obecnie spotkać można na sieci wszystkie trzy wzory znaków - najstarsze wykonanie w okolicach Bytomia, "czerwone" w wyjątkowych przypadkach (np. Sosnowiec Będzińska), najczęściej zaś - najmłodsze.

  • D-16a - Odwołanie zakazu mijania

    Znak odwołuje zakaz mijania wprowadzony przez tarczę D-16.
    Nie udało się ustalić, kiedy został wprowadzony. Wykorzystywany jest rzadko, zazwyczaj w sytuacjach, w których długość odcinka, na którym obowiązuje zakaz mijania, nie jest oczywista.

  • D-17 - Zakaz mijania z pierwszeństwem przejazdu

    Znak umieszczany jest w miejscach o ograniczonej skrajni dwóch sąsiednich torów, bądź w miejscach szczególnie niebezpiecznych. Daje pierwszeństwo przejazdu w przypadku jednoczesnego dojazdu do początków odcinka. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.


  • D-17a - Odwołanie zakazu mijania

    Znak odwołuje zakaz mijania wprowadzony przez tarczę D-17.
    Nie udało się ustalić, kiedy został wprowadzony. Wykorzystywany jest rzadko, zazwyczaj w sytuacjach, w których długość odcinka, na którym obowiązuje zakaz mijania, nie jest oczywista.

  • D20 - Tarcza zatrzymania

    Oznacza tymczasowe zamknięcie toru. Istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych XX wieku.
    Wówczas przepisy nakazywały uzupełnienie jej w porze nocnej latarką z czerwonym światłem. Tarcza stosowana do dziś, obecnie jest zawieszana na barierkach stawianych podczas robót w poprzek toru.

  • D24 - Tarcza zakazu powtórnego obsłużenia sygnału ręcznego

    Znak nakazuje ustąpienie pierwszeństwa wjazdu na odcinek jednotorowy - w przypadku jednoczesnego obsłużenia sygnału zabrania powtórzenia próby rezerwacji odcinka. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Tarcza zawieszana jest na skrzynkach sygnalizacji ręcznej.

  • D25 - Tarcza powtórnego obsłużenia sygnału ręcznego

    Znak daje pierwszeństwo wjazdu na odcinek jednotorowy - w przypadku jednoczesnego obsłużenia sygnału daje prawo do powtórzenia próby rezerwacji odcinka. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Tarcza zawieszana jest na skrzynkach sygnalizacji ręcznej.

  • D11, CT-1 - Izolator sekcyjny

    Tarcza nakazuje przejazd bez poboru mocy. Stosowana była już przed II wojną światową. Do lat siedemdziesiątych stosowany był szeroki, prostokątny wzór znaku.

    Nie udało się ustalić, czy kierunek obrazu tarczy zmienił się w tych latach - znak czerwono-biały uwieczniony został jednak na zdjęciach już z lat dwudziestych, biało-czerwony - dopiero w latach sześćdziesiątych. Później stosowano tarcze o standardowych, kwadratowych wymiarach:
    Ogólnopolskie nazewnictwo (CT-1) i wzór znaku wprowadzono w latach osiemdziesiątych:
    Wymiany znaków dokonano w GOP jednak dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych. W 1999 r. tarcza CT-1 została usunięta z ogólnopolskiego rozporządzenia, pomimo, że jest szeroko stosowana w całym kraju. Obecnie spotkać można w GOP w zasadzie ostatni wzór znaku; w pojedyńczych przypadkach pozostały jednak znaki z lat siedemdziesiątych (np. w Mysłowicach, na trasie do Sosnowca). Tarcze zawieszane są na odciągach, w pobliżu izolatorów sekcyjnych sieci trakcyjnej.

  • CT-2 - Granica zasilania

    Tarcza nakazuje przejazd bez poboru mocy. Istnieje co najmniej od lat osiemdziesiątych.
    Znaki zawieszane są na odciągach, w pobliżu izolatorów sekcyjnych sieci trakcyjnej, umieszczonych na granicy obszarów zasilania dwóch podstacji.

  • H, D-14, CT-3 - Jazda pod kontrolą hamulca

    Tarcza umieszczana w niebezpiecznych miejscach i na spadkach - oznacza miejsce, od którego tramwaj ma być prowadzony pod kontrolą hamulca z prędkością do 15 km/h. Znak istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych XX wieku.

    Znane są dwa wykonania tarczy. Nie wiadomo, które z nich jest starsze - obecnie przeważa znak z literą H wyciętą w formie otworu. W latach sześćdziesiątych znak nazywany był po prostu "tarczą H", a symbol D-14 należał do innego znaku. W latach osiemdziesiątych znak (w wersji barwnej) pojawił się w rozporządzeniu ministra pod symbolem CT-3. Później został z niego usunięty. Obecnie, oznaczany D-14 jest szeroko stosowany w GOP.

  • D8 - Telefon

    Tarcza wskazywała miejsce, w którym znajduje się telefon służbowy. Znaki te istniały co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Nie udało się ustalić, w którym roku zaprzestano znakowania skrzynek zawierających telefony służbowe. Obecnie znak nie występuje.

  • D10 - Kontakt zwrotnicy elektrycznej

    Tarcza wskazywała miejsce zawieszenia na sieci trakcyjnej kontaktu sterującego zwrotnicy elektrycznej.
    Nie udało się ustalić, kiedy znak ten pojawił się w GOP - na pewno stosowany był w latach sześćdziesiątych. Później został zastąpiony znakiem DT-1 - obecnie nie występuje już w GOP.

  • DT-1 - Zwrotnica elektryczna lewoskrętna

    Znak wskazuje miejsce zainstalowania zwrotnicy elektrycznej umożliwiającej skręt w lewo i jazdę na wprost. Został wprowadzony rozporządzeniem w latach osiemdziesiątych.
    Zastąpił wówczas poprzednika - znak D10. Ze względu na obowiązujący sposób przestawiania zwrotnic (w lewo - z poborem prądu, w prawo - bez poboru prądu przez tramwaj), przyjęto nieco odmiennie niż w zamyśle twórców rozporządzenia znaczenie tarczy. Uznano bowiem, że "skręt w lewo" oznacza przejazd z poborem prądu, przestawiający zwrotnicę w lewo, a "jazda na wprost" - przejazd bez poboru, ustawiający zwrotnicę w odwrotnym kierunku. Dlatego też w GOP nie jest stosowany znak DT-2. W 1999 roku znak został usunięty z ogólnopolskiego rozporządzenia, na terenie Śląska i Zagłębia stosowany jest w dalszym ciągu.

  • DT-2 - Zwrotnica elektryczna prawoskrętna

    Znak wskazuje miejsce zainstalowania zwrotnicy elektrycznej umożliwiającej skręt w prawo i jazdę na wprost. Został wprowadzony rozporządzeniem w latach osiemdziesiątych.
    Ze względu na przyjęcie nieco odmiennego znaczenia znaku DT-1, znak DT-2 nie był w GOP nigdy stosowany. W 1999 znak został usunięty z ogólnopolskiego rozporządzenia.

  • D13, DT-3 - Odgromnik

    Tarcza informująca o miejscu zainstalowania odgromnika sieci trakcyjnej. Nie ma znaczenia ruchowego. Istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Znak ten w 1984 roku, pod symbolem DT-3, pojawił się w rozporządzeniu ministra. Wprowadzono wówczas inny obraz tarczy:
    Tarcza została wycofana z rozporządzenia w 1993 roku. W GOP powrócono do wzoru z lat sześćdziesiątych. Na sieci spotkać można jeszcze bardzo nieliczne egzemplarze wzoru "ministerialnego" - np. na gliwickim placu Piastów.

  • ex D14 - Baczność ! Wysokie napięcie !

    Znak umieszczany dla ostrzeżenia przed możliwością porażenia prądem elektrycznym. Istnieje co najmniej od lat sześćdziesiątych.
    Symbol D14 w latach dziewięćdziesiątych przyporządkowano do innego znaku - tarczy H. Tarczę ostrzegającą przed wysokim napięciem pozbawiono w ten sposób oznaczenia. Obecnie znak ten praktycznie nie jest stosowany, poza przypadkami malowania na skrzynkach aparatury elektrycznej - jak np. na mijance Sosnowiec Porąbka.

  • DT-4 - Odłącznik sieciowy

    Znak umieszczany przy odłączniku sieciowym. Nie ma znaczenia ruchowego. Został wprowadzony w 1984 roku rozporządzeniem ministra.
    Wycofany z rozporządzenia w 1993 roku, w GOP stosowany do dziś.

  • DT-5 - Punkt zasilający

    Znak umieszczany przy punkcie zasilającym sieć trakcyjną. Nie ma znaczenia ruchowego. Został wprowadzony w 1984 roku rozporządzeniem ministra.
    Wycofany z rozporządzenia w 1993 roku, w GOP stosowany (wybiórczo) do dziś.

  • DT-6 - Punkt powrotny

    Znak umieszczany przy punkcie powrotnym (miejsce połączenia kabla powrotnego podstacji do szyn). Został wprowadzony w 1984 roku rozporządzeniem ministra.
    Wycofany z rozporządzenia w 1993 roku, w GOP stosowany bardzo rzadko.

  • DT-7 - Jazda bez prądu

    Znak umieszczony w miejscach, które należy przejechać bez poboru prądu. Został wprowadzony w 1984 roku rozporządzeniem ministra.
    Wycofany z rozporządzenia w 1993 roku. Nie znaleziono żadnego potwierdzenia choć jednego przypadku wykorzystania w GOP, pomimo istnienia torów niezelektryfikowanych.

  • Pc-7 - Tarcza pociągu następnego

    Tarcza oznacza, że za pociągiem tramwajowym na odcinku jednotorowym porusza się pociąg następny, na który podczas mijania należy zaczekać. Prowadzenie pociągów następnych dozwolone jest w przypadku sygnalizacji ręcznej , ślizgowej , lub braku sygnalizacji na odcinku jednotorowym. Nie udało się ustalić, w którym roku tarcza została wprowadzona, widnieje jednak na zdjęciach jeszcze z pierwszej połowy lat pięćdziesiątych XX wieku.
    Tarcza zawieszana jest do dziś w wyznaczonym miejscu wewnątrz tramwaju, z lewej strony, na szybie czołowej.

    Pociąg 118 z dobrze widoczną w lewym narożniku okna tarczą Pc-7
     Pociąg 118 z dobrze widoczną w lewym narożniku okna tarczą Pc-7. W oddali widoczny pociąg następny (174).
    fot. Krzysztof Bojda, 2000-02-15 
  • Przeznaczenie toru

    Tarcze takie, zawieszane na odciągach nad torami postojowymi, opisują przeznaczenie poszczególnych torów. Tak np. na pętli Katowice Zawodzie wyznaczają przydział torów postojowych dla linii 7 i 40.

  • Słupki odległościowe

    Znaki takie do dziś informują o zbliżaniu się do przejazdu kolejowego. W latach sześćdziesiątych mogły być również malowane na słupach trakcyjnych - informowały wówczas o zbliżaniu się do przystanku, zwrotnicy, odgałęzienia lub niebezpiecznego łuku.

  • Wodowskazy

    Znaki takie umieszczane są w miejscach, gdzie niedrożna kanalizacja burzowa powoduje zbieranie się wody na torowiskach. Obecnie tramwaje mogą przejeżdżać przez wodę, pod warunkiem, że jej poziom nie przekracza 10 cm ponad główkę szyny.


    następna strona: Łączność >